Anglicizmi u srpskom jeziku – nepotrebna ili pragmatična upotreba?

Upotreba anglicizama u srpskom jeziku odavno je tema koja pokreće burne rasprave, najčešće proistekle iz opšteg uverenja da preterana upotreba stranih reči kvari naš jezik, iako se mimo isticanja takvog uverenja ne preduzima ništa da bi se on sačuvao, kao ni ćirilica.

Borba za srpski jezik i ćirilicu, kod nas je više posledica nekih nakaradnih ideoloških, nacionalističkih ubeđenja, bez konkretnih akcija i u senci toga da većina onih koji zagovaraju očuvanje ćirilice je ili neobrazovana ili u velikoj meri i sama piše latinicom. U takvom svetlu stvari, i kritika preterane upotrebe anglicizama postaje diskutabilna, pogotovu ako se ima u vidu da je naš najpoznatiji lingvista Ivan Klajn, koga uvek zovemo u pomoć kada imamo neke jezičke nedoumice, bio protiv prevođenja engleskih termina koji su se odomaćili kao takvi i svi već znaju šta znače.

Osim toga, zanimljivo je da nam odjednom smeta upotreba anglicizama, a imamo toliko turcizama i germanizama koji su se u srpskom jeziku odomaćili još od Vuka i niko nema problem sa tim.

10.000 turcizama u srpskom jeziku

Velika frekventnost turcizama u srpskom jeziku posledica je istorijskih društveno-političkih prilika u zemlji tj. dugovekovne turske vlasti nad srpskom državom. Šta god mi danas mislili o tom periodu, i bez obzira na politička previranja, nesporno je da je tada postojala bogata kulturna veza između Srbije i Turske.

Činjenica da su mnogobrojne reči iz turskog jezika uvršćene i u standardni srpski jezik, najviše je posledica toga što ih je u velikom broju Vuk Stefanović Karadžić, uvrstio u oba svoja rečnika, i to 2500 njih, ali se kasnije njihov broj dodatno uvećavao, pa ih danas ima četiri puta više nego u Vukovo doba.

Statistike koje se neprestano vrše pokazuju da je u srpskom jeziku danas prisutno i upotrebljivo oko 10.000 turcizama

Koliko je upotreba turske leksike u našem jeziku opravdana?

Ovo pitanje se može postaviti u kontekstu ispitivanja statusa pozajmljenica generalno, a naročito kada je reč o sve aktuelnijim anglicizmima koji preovlađuju u svakodnevnoj komunikaciji, ali i u svim funkcionalnim stilovima srpskog jezika.

Oslanjajući se sve vreme na naglašeno afirmativni stav naših lingvista o pozajmljivanju strane leksike, koji su poput Vuka i Klajna, demonstrirali i Milka Ivić, Milan Šipka, Ranko Bugarski i drugi, možemo zaključiti da je upotreba konkretno turcizama u srpskom jeziku sasvim opravdana, možda i znatno opravdanija od upotrebe leksike iz drugih jezika. Zato što je veliki njen deo ušao u standardni srpski jezik, ali i zbog toga što ona afirmativno utiče na očuvanje i negovanje velikog dela srpske kulture i istorije koja, iako stvarana pod turskim ropstvom, poseduje svoj kontinuitet i autentičnost.

Istovremeno, neupotreba turcizama ili smanjenje njihove upotrebe, dovelo bi, u skladu sa zastupljenim uverenjem srpskih lingvista, i do slabljenja stepena razumljivosti među srpskim govornicima u svakodnevnoj komunikaciji pošto su mnogobrojne turske reči pogodna, kao i neophodna popuna za određenu srpsku reč. Isto to, može se reći i za anglicizme.

Opravdana upotreba anglicizama

Kada je reč o prisustvu anglicizama u srpskom jeziku, opšte mišljenje je da zauzumaju dosta velik deo rečničkog fonda. Pitanje koje se često postavlja u težnji ka razrešavanju debata o pozitivnom ili negativnom uticaju prekomerne upotrebe ove leksike, glasi: U kom je trenutku došlo do procesa ovakvog prihvatanja anglicizama?

Klajn kaže da anglicizmi u srpski jezik, kao i svuda, sve brže pristižu nakon 1945, konstatujući da nije u pitanju “najezda” stranih reči`, kako bi to prikazali puristi, već je to posledica nedovoljne stvaralačke moći domaćeg vokabulara.

I drugi  lingvisti, pored Klajna, na proces pozajmljivanja leksike iz engleskog jezika gledaju kao na prirodan proces bogaćenja srpskog jezika, ali istovremeno smatraju da se preuzimanje tih reči mora odvijati kontrolisano, kao i da se mora voditi računa o tome koje će reči ući u standardni jezik, a koje će ostati na nivou svakodnevne  komunikacije i neformalnog razgovora.

Ono što takođe treba istaći jeste i činjenica da uključivanje anglicizama u sve vidove komunikacije ne predstavlja izrazitu specifičnost i izdvojenost srpskog jezika u odnosu na druge, s obzirom na internacionalizaciju engleskog jezika, podstaknutu modernizacijom i unapređivanjem komunikacije i tehnologija. Međutim, evidentno je kako je među evropskim jezicima srpski najotvoreniji za preuzimanje engleskih reči.

Pored nedoumica o korišćenju anglicizama, mnogi imaju nedoumice i oko toga kako da ih pišu. Eminentni lingvisti preporučuju da se ustaljeni anglicizmi i pozajmljenice transkribuju, pri čemu treba voditi računa i o transliteraciji. Pogrešno je pisati anglicizme u engleskom originalu, kako u tekstovima na latinici, tako i u tekstovima na ćirilici.

Stoga, u srpskom jeziku nije preporučljivo pisati: show business, cash, management, već: šou biznis, keš, menadžment itd. Međutim, mora se reći da se, uprkos raznim lingvističkim preporukama, ortografska anglicizacija u retkim primerima ipak zadržala, i to najčešće iz domena IT-a, kao što su pojmovi e-mail ili web.

Mlade generacije forsiraju upotrebu anglicizama

Najbolji pokazatelj u kojoj meri su anglicizmi ušli u naš jezik je to što je njihova upotreba postala manir, jezička navika, pa i potreba velikog broja govornika našeg jezika, naročito članova mlađe populacije, i to učenika.

Ovo potvrđuju sva relevantna istraživanja i analize uticaja anglicizama na fond reči učenika i mladih, generalno. Status novijih anglicizama u leksičkom fondu srednjoškolaca tema je naučnog rada i istraživanja sprovedenog 2020, a rezultat je bio takav da su učenici polovinu datih anglicizama prepoznali kao pozajmljenice, dok su drugu polovinu videli kao reči domaćeg porekla, iako to nisu bile.

S tim u vezi, ide i zaključak da su te reči među mladim generacijama već sasvim asimilirane u srpski jezik i jedan još važniji, da korišćenje anglicizama čini da deca bolje komuniciraju i na engleskom i razumeju se sa vršnjacima širom sveta.

Engleski jezik svakim danom sve više zauzima status superiornog internacionalnog jezika u okvirima mnogih evropskih zemalja pa samim tim i Srbije. Internacionalizacije školskih i visokoškolskih ustanova sve su zastupljenije, odnosno sprovođenja nastave, studijskih programa i predmeta na stranim jezicima, prvenstveno na engleskom.

Mlađi pripadnici naše populacije najbolji su pokazatelji brzog i lakog savladavanja anglicizama, pa gotovo i potencijalni najbolji poznavaoci ove leksike među svim govornicima našeg jezika.

Da li upotreba stranih reči osiromašuje jezik?

Preuzimanje leksike iz engleskog jezika nikako se ne može sagledavati samo u perspektivi osiromašenja ili potpunog potiskivanja srpske leksike, jer takvi jezički kontakti, što nam potvrđuju eminentni naučnici i lingvisti, ukoliko su pravilno uspostavljeni, doprinose učenju ne samo drugog jezika, već podstiču i na bolje i pravilnije savladavanje sopstvenog jezika i njegovog jezičkog sistema, posredstvom upoređivanja tj. kroz sagledavanje sličnosti i razlika među njima.

Sama neformalna komunikacija, iako po određenim jezičkim zakonitostima često izlazi iz okvira jezičkog standarda, može biti značajan i dobar izvor saznanja kako o jezičkim tako i o kulturološkim, istorijskim ili socijalnim podudarnostima između dveju ili više država. Sa druge strane, bojazan da nepravilno ili neadekvatno korišćenje anglicizama, pa i pozajmljenica iz drugih jezika, dovodi do hibridizacije našeg maternjeg jezika, može se prevazići upravo naučnim podsticanjima na valjano prilagođavanje te leksike našem jeziku.

Istovremeno, leksika engleskog porekla gotovo je neophodna kako bi se, prema mišljenjima nekih istraživača, imenovali novonastali predmeti i pojave i na taj način išlo u korak sa sveopštim procesom modernizacije i internacionalizacije koji zahvata sve više evropskih, pa samim tim i balkanskih zemalja.