Srpske umetnice koje su "drmale" svetsku scenu

Umetnice rođene u Srbiji stvarale su i još stvaraju dela velike umetničke vrednosti. Pojedine su bile toliko nadarene da ih je i svetska kritika dizala na pijadestal, a mnoge su ostale upamćene i po svom društvenom angažmanu.

Mnogo je njih sa biografijama koje obiluju akademskim titulama i najvišim priznanjima, ali izdavajamo nekoliko umetnica sa ovih prostora čije su životne priče napisane ne samo kistovima i naliv perima, već i nemerljivom upornošću pa čak i krvlju. Srećom, jedna od njih je još među nama, pa očekujemo još toga od nje.

Stvarala je brzo, živela kosmopolitski i umrla prerano - Milena Pavlović-Barili

Sarađivala je sa Vogom, slikala, pisala, kreirala, ilustrovala, a široj srpskoj javnosti postala je poznata tek posle smrti - Milena Pavlović-Barili je jedna od najuticajnijih umetnica između dva svetska rata. Njen prepoznatljivi Autoportret i druga dela nalaze se u muzeju u rodnom Požarevcu, gde je ova izuzetna žena došla na svet 1909. godine. Međutim, iako rođena u maloj varošici, od majke srpkinje i oca italijana - kompozitora i kritičara, Milena živi kosmopolitskim životom koji se prerano završava. 1945. u svojoj 36. godni, ova umetnica umrla je u Njujorku od srčanog udara.

Maltene do kraja života borila se sa zdravstvenim ali i finansijskim problemima - bez podrške države u kojoj nije mogla da se zaposli ni kao nastavnica crtanja, bez mecena ali i potpore bogate porodice koja zapada u krizu posle smrti njenog dede po majci Stojana Pavlovića.

Ako se vratimo ranije u njen život, videćemo da je prvu samostalnu izložbu imala sa 19 godina na Obilićevom vencu u Beogradu, gde je prikazala oko 120 radova nastalih tokom školovanja u Beogradu i Minhenu.

Kasnije slede samostalne izložbe u Londonu, Parizu i Rimu, gde je provodila vreme sa svojom majkom. Inače, njen nomadski život počinje i mnogo pre završetka školovanja, nakon razvoda njenih roditelja, pa se Milena edukuje u raznim zemljama gde savladava mnoge jezike. Kritika joj je predviđala svetlu umetničku budućnost, koja se naslućivala u njenom radu od najranijeg detinjstva.

Portreti njoj biliskih ljudi, kao i autoportreti česti su u njenom likovnom opusu, a slikanjem uticajnih ličnosti neko vreme se izdržavala tokom života u Sjedinjenim američkim državama. Tokom boravka u SAD-u radila je i modne ilustracije za poznate časopise kao što su Vog, Tekstron Vog, Harpers Bazar, Glamur, Taun end kantri i Herst magazin.

Seta i usamljenost su česti motivi na njenim slikama, ali i u poeziji koju je objavljivala na engleskom, italijanskom, španskom, francuskom i srpskom.

Poslednjih 6 godina svog života ova umetnica provodi u Njujorku, gde stvara, izlaže, dobija redovne angažmane kao ilustratorka u prestižnim časopisima, te biva dobro prihvaćena u javnom i umetničkom životu.

Međutim, 1944. na bračnom putovanju doživljava nesreću kada pada sa konja i povređuje kičmu, nakon čega je mesecima bila u gipsanom koritu. To je dodatno oslabilo njeno već bolesno srce i doprinelo preranoj smrti ove velike umetnice. Urna sa njenim ostacima najpre je sahranjena u blizini Njujorka, ali je dve godine kasnije predata njenom ocu, te od tada počiva u Italiji.

Uprkos nonšalantnom odnosu države Srbije prema Mileni tokom života, njena majka odlučuje da porodičnu kuću u Požarevcu preuredi u Galeriju Milene Pavlović-Barili 1962. godine, i ceo umetnički fond svoje kćerke sačuva kao celinu darivajući je građanima Srbije.

Najznačajnija dela ove umetnice su Žena sa lepezom iz 1927,  Autoportret iz 1933, Autoportret sa kistom, Kompozicija i Venera sa lampom koje datiraju iz 1938. godine.

Pokretačica i humanitarka, najpoznatija srpska ratna bolničarka - Nadežda Petrović

Ako vas njeno ime asocira na Kolo srpskih sestara ili najstariju likovnu koloniju na Balkanu Sićevo, onda je to zato što je Nadežda Petrović jedna od osnivačica ovog humanitarnog i patriotskog udruženja, kao i kolonije slikara koja se održava i dan danas. Takođe, bila je i prva sekretarka Kola i sa te pozicije pokretala je razne inicijative i akcije usmerene na poboljšanje položaja žena, dobročinstvo, promociju umetnosti i humanitrarni rad.

Kao ni Milene Pavlović-Barili, ni Nadeždin život, nažalost, nije trajao dugo. Ova velika srpska umetnica umrla je u 41. godini, ostavivši za sobom ogroman opus umetničkih dela - oko 300 ulja na platnu, nekoliko akvarela, stotinu skica, studija i krokija.

Nadežda je rođena u Čačku 1873. godine, a takođe se kao i njena prethodnica u ovom tekstu (ne i u životu), osim u Beogradu, školovala i u Minhenu. Ova žena upisala se među znamenite Srpkinje ne samo kao najznačajnija umetnica s početka 20. veka, već i patriotskim angažovanjem i humanitarnim radom tokom ratova, ali i učešćem na demonstracijama protiv tiranije austrijskog cara.

Prvu i jedinu samostalnu izložbu imala je 1900. godine u prostorijama Velike škole u Beogradu, gde je izlagala slike iz Minhenskog perioda.

Inače, istoričari umetnosti njen rad dele na četiri perioda, pa Minhenski period obuhvata dela nastala u periodu od 1898. do 1903. godine, kao što su Bavarac sa šećerom, Vodenica, Drvo u šumi. Zatim sledi Srpski period od 1903. do 1910. tokom kojeg se izdvajaju dela Resnik i Portret starici. Pariski period koji taje od 1910. do 1912. prepoznatljiv je po delu More, a Ratni period od 1912. pa do Nadeždine smrti 1915. godine iznedrio je Stari šavdan u Prizrenu, Gračanica i Polje kosovskih božura.

Dela joj inače spadaju u tokove impresionizma, kao i ekspresionizma, simbolizma i fovizma, a ova umetnica se pored slikarstva bavila i fotografijom. Međutim, za razliku od Milene Pavlović-Barili, Nadeždu Petrović tradicionalna srpska kritika nije s početka dobro razumela, što je nije sputavalo da sledi svoje ideje i ideale, okuplja umetnike širom Balkana i sveta i promoviše Srbiju.

Istoričarka umetnosti Jovana Dinić, ističući Nadeždu Petrović kao jednu od najznačajnijih srpskih umetnica, kaže:

Sa znanjem koje je stekla u Evropskim prestonicama (Minhenu i Parizu), kada se vratila u Srbiju naišla je na veliko nerazumevanje, osim podrške koju je imala od strane Ivana Meštrovića, Branka Popovića i Moša Pijade, naišla je na negodovanje u srpskoj sredini, neki su joj priznavali talenat a ne školu, neki obrnuto, svojim posvećenim radom se trudila da smanji jaz između domaće patrijarhalne i strane kosmopolitske sredine.

Opet, za razliku od Milene, Nadežda se zaposlila i radila kao nastavnica crtanja u Višoj ženskoj školi kao i u Ženskoj beogradskoj gimnaziji.

Istoričarka umetnosti podseća i na reči slavnog slikara i likovnog kritičara Branka Popovića (1882-1944):

Teško je zamisliti javni život Beograda za prvih petnaest godina ovoga veka bez Nadežde Petrovič

Nadežda Petrović je umrla u vojnoj bolnici Valjevu 1915. od tifusa, kojim se zarazila radeći kao ratna bolničarka tokom Prvog svetskog rata. Inače, bila je predana pomaganju borcima i insistirala da radi na samom frontu.

Postoji inicijativa da joj UNESKO oda priznanje tako što će uvrstiti u kalendar obeležavanje 150. godišnjice rođenja Nadežde Petrović.

Svetska slava i gnev - Marina Abramović kao stvarateljka i objekat

Kraljica performansa koja je, kako sama kaže, uvela ovaj vid umetnosti u mejnstrim, "počistila" je Srbiju krajem 2019. i početkom 2020. prvi put u svojoj dugoj umetničkoj karijeri - izložbom "Čistač" u Muzeju savremene likovne umetnosti. Javnost u Srbiji bila je podeljena, delom zbog nedovoljnog prepoznavanja Marininog umetničnog rada ali i podatka da je izložba plaćena iz budžeta oko 660.000 evra. Ipak, postavku koja je bila retrospektiva njenog rada, u Beogradu je tada videlo više desetina hiljada ljudi!

Ova umetnica punila je mnoge svetske galerije decenijama unazad, a poštovaoci njenog rada su i poznate ličnosti poput Lejdi Gage sa kojom je i sarađivala na trećem albumu Artpop.

Rođena Beograđanka je neposredno pred izbijanje pandemije predstavila rodnom gradu i čitavoj Srbiji svoj umetnički opus stvaran čak pola veka. Neprihvatanje performansa kao vida umetnosti zapravo je, kako je sama govorila, i bio povod za odlazak iz Jugoslavije.

Dakle, ona od samog starta svoje karijere vešto izbegava bavljenje tradicionalnom umetnošću, korišćenje tradicionalnih materijala poput boje i platna - ističe o Marini istoričarka umetnosti Dinić.

Marina Abramović rođena je 1946. godine u porodici komunista, a njeni performansi počinju 1973. godine, nakon završetka formalnog umetničkog obrazovanja. Te godine Marina organizuje performans u Edinburgu gde zabada noževe između prstiju i više puta i u svoju kožu. Tada njeno telo postaje umetnički objekat i ona ga dovodi do fizičkih i psihičkih granica u performansima pod zajedničkim nazivom Ritam.

Možda najupečatljiviji je onaj održan u Napulju 1975. godine kada se izložila publici ohrabrujući je da na njoj upotrebljava različite predmete - noževe, žilete pa čak i pištolj, preuzimajući u potpunosti odgovornost za njihove postupke. Posle nekoliko sati performansa u publici je izbila tuča između onih koji su želeli da je povrede i ljudi koji su je branili.

Iz njene bogate umetničke biografije izdvaja se i performans The Art is Present iz 2010. godine koji je nedavno reinterepretirala dižući glas protiv rata u Ukrajini. Podsetimo da je ova umetnica četkom čistila kravlje kosti od ostataka mesa i krvi, što je bila njena reakcija na ratove na Balkanu, a ovaj performans zvao se Balkanski barok, za koji je Venecijanskom bijenalu 1997. godine nagrađena Zlatnim lavom.

Inače, Marina Abramović živela je u Amsterdamu do 2002. godine, a poslednjih 20 godina je u Njujorku. Predavala je na brojnim visokim školama i akademijama u svetu, dobitnica je brojnih svetskih priznanja i članica Američke nacionalne akademije umetnosti.

2016. godine, portal Artnet proglasio je najuticajnijom ličnošću iz sveta umetnosti.