Pionirski grad – istorija i budućnost

Za mlađe od trideset godina, drugim rečima za one rođene od devedesetih na ovamo, Pionirski grad „samo“ je poligon za igru i rekreaciju, poput većine sličnih u glavnom gradu – zapušten.

Za starije generacije on je mnogo više od toga. Objekata poput Pionirskog grada nije bilo puno, pa su za njega mnogi sentimentalno vezani. I to ne samo nostalgičari kojima nedostaje Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija i sve što je ona predstavljala.

Nastanak

Pionirski grad je nastao kao deo šireg koncepta pionirskog pokreta osmišljenog u Sovjetskom Savezu i preuzetog od strane drugih komunističkih zemalja, pa tako i SFRJ. Najveći sve sovjetski i najelitniji pionirski grad u SSSR-u bio je Artek na Krimu koji je 2005. zaštićen i uvršten na spisak svetske kulturne baštine pri UNESCO-u.

U Jugoslaviji su sagrađena dva pionirska grada, u Beogradu i Zagrebu. Oba dobrovoljnim radom omladinskih radnih brigada, prvi 1947. a drugi 1948. godine. Korišćeni su u skladu sa svojom primarnom namenom sve dok je postojao i Savez pionira Jugoslavije čija je poslednja generacija rođena 1982. godine.

SPJ je bio organizacija koja je obuhvatala decu iz prvih sedam razreda osnovnog školovanja, podeljenu u dve grupe, mlađe pionire starosti 7-11 godina i starije pionire uzrasta 11-15 godina.

Pionirski grad bio je namenjen rekreaciji i edukaciji mlađih naraštaja. U njemu su boravili pioniri iz čitave SFRJ, o čemu svedoče brojni detalji u okviru samog kompleksa poput sadnica u parku i ploča na kojima su ispisane godine i mesta iz kojih su dolazili. Okupljali su se na školskim ekskurzijama, bilo jednodnevnim bilo višednevnim, na naučnim i sportskim takmičenjima, sve sa ciljem dodatnog obrazovanja, vaspitanja, druženja, rekreacije i zabave, a prevashodno širenja bratstva i jedinstva.

Pioniri su spavali u uređenim paviljonima, pratili nastavu na otvorenom, rekreirali se, igrali, zaljubljivali i svako je čini se priželjkivao da bude pionir dana – onaj koji podiže i spušta pionirsku zastavu na jarbolu glavnog trga ovog mini sitija.

Tokom letnjeg raspusta, u Pionirskom gradu su boravili brigadiri Omladinskih radnih akcija uređenja starog Beograda i izgradnje novog. U večernjim satima u amfiteatru ili na otvorenoj pozornici za njih su organizovane bioskopske i pozorišne predstave, priredbe, žurke i koncerti popularnih muzičara. Kako se u tim vremenima, na koja mnogi gledaju sa nostalgijom, živelo mirnije i skromnije tako boravci na ovom mestu kod većine pionira i brigadira tog doba imaju posebno mesto u srcu, što se kod mnogih nije promenilo ni raspadom SFRJ i sveopštim odricanjem od onoga što je predstavljala.

Nasuprot emociji, kako su se urušavali jedna zemlja i njena ideologija, tako su se urušavali i objekti koji su je činili. Beogradski Pionirski grad kao jedinstveni sačuvani primer arhitekture javne namene iz prvih posleratnih godina dugo je zapostavljan i u njega se decenijama nije ulagalo, bez obzira na sentimentalnu vrednost i istorijski značaj, ali i veliki potencijal koji ima između ostalog i zbog mesta na kojem se nalazi.

Idealna lokacija

Poligon za rekreaciju i edukaciju pionira podignut je na top lokaciji – u južnom delu glavnog grada, na padinama Košutnjaka, koji je svojom gustom šumom i efektom vazdušne banje predstavljao idealan prostor za takvu namenu.

Na tom mestu se u XIX veku nalazio sanatorijum za decu koja su dolazila na oporavak od raznih bolesti i poboljšanje zdravstvenog stanja, a tokom II svetskog rata nemački vojni štab za Istočnu Evropu.

Tokom izgradnje se ugledalo na iste objekte u Rusiji sa idejom da i naš bude podjednako reprezentativan, a po mogućstvu lepši i bolji.

Podignut je na relativno malom prostoru od 8,4 hektara, ali je proširen pa od 1962. godine zauzima površinu od skoro 40 hektara. Sve vreme dok je bio u upotrebi postojali su perspektivni planovi za njegovo proširenje i razvoj, a koji nikada nisu u potpunosti realizovani.

Arhitektura

Osnovna arhitektonska karakteristika svih pionirskih gradova Istočne Evrope jeste sinergija njihovih građevina sa prirodom koja ih okružuje. Rajko Tatić, projektant beogradskog Pionirskog grada, imao je dobro polazište za to.

Rajko Tatić bio je jedan od najplodnijih neimara na našem prostoru u prethodnom veku. Između ostalih projektovao je kompleks Starog sajmišta u Beogradu, zgradu Đačke trpeze kraljice Marije (sada zgrada RTS u Aberdarevoj), upravnu zgrade beogradskog Novog groblja i mnoge druge.

U lepo uređen prirodni ambijent smestio je stambenu zonu kojuje činilo jedanaest paviljona za boravak dece, a pored njih i zgrada sa amfiteatrom, učionicama i kabinetima, letnji i izložbeni paviljon, radionice, muzej, garaža, restoran, pošta, telefonska centrala i štamparija.

Parkovski uređen međuprostor obuhvatao je letnju pozornicu, dečija igrališta, malu atletsku stazu i zonu sportskih terena za fudbal, košarku, odbojku i skvoš.

Iz sovjetskog modela, preuzeta je i ideja o Pionirskoj železnici, koja se nalazila u podnožju Košutnjaka i vodila je do današnjeg naselja Kijevo. Dečija železnica je imala tri stanice: Kosmaj, Sutjeska i Jastrebac, lokomotiva je vukla tri vagona, a kondukteri i železničari na stanicama su bili pioniri. Međutim, zbog dotrajalosti i neodržavanja, ona je ugašena već sredinom šezdesetih godina.

Urušavanje ideologije

Kao polivalentna institucija kulture i edukacije, Sportsko-rekreativni centar Pionirski grad je značajan kulturni kapital, ali poput većine drugih u Srbiji nedovoljno cenjen. Sa nestankom ideologije koja je gradila ovakve objekte, promenom društveno-političkog konteksta i ekonomskom tranzicijom promenile su se i programske, morfološke i ambijentalne karakteristike kompleksa.

Devedesetih godina prošlog veka, kada je prestao da se koristi za svoju primarnu namenu, u đačke paviljone se privremeno naseljavaju raseljeni iz ratom zahvaćenih područja SFRJ. Međutim, kako kod nas privremeno uvek najduže traje, tako su i oni ostali tu sve dok su paviljoni bili koliko toliko funkcionalni, a bez adekvatnog održavanja posle 2000. godine od njih su ostale samo ruine.

Sportske terene i ostale objekte čelnici Pionirskog grada godinama su izdavali privatnim firmama koje su im menjale namenu, a za korišćenje uglavnom plaćali mnogo nižu cenu od tržišne zbog čega je tadašnji direktor SRC-a Miroslav Lazarević sa petoro saradnika 2015. uhapšen u akciji „Rezač“ pod sumnjom da su preduzeće oštetili za 19,5 miliona dinara.

Dosta se pisalo i o aferi sa kućom Velikog brata tj. montažnim objektom u kome je sniman popularni rijaliti program. Mediji su se senzacionalistički bavili pitanjem cene zakupa ovog prostora iz razloga što iza njega stoji producentska kuća Emotion Production koja je povezana sa tadašnjim gradonačelnikom Beograda Draganom Đilasom. Međutim, nikakva zvanična istraživanja ni sudski procesi sa tim u vezi nisu preduzeti.

Obnova

Sredinom 2017. godine Emotion Production je iselio Velikog brata iz Pionirskog grada, a iseljeni su i ostali zakupci. Novi direktor SRC Pionirski grad, Ljubomir Jovanović je gradskim medijima tom prilikom najavio kako će prostor u budućnosti biti vraćen osnovnoj nameni lokaliteta, odnosno obrazovanju i rekreaciji dece izgradnjom nekoliko novih objekata uz preuređenje sportskih terena. Najava je postala projekat u avgustu 2020. kada grad Beograd donosi zvaničnu odluku o uređenju sa planom vraćanja izvorne namene SRC Pionirski grad.

U dokumentaciji se navodi da je planirano rušenje postojećih paviljona i pomoćnih objekata, gradnja osam novih paviljona smeštajnih kapaciteta za 400 dece i tri dodatna paviljona za kasniju fazu realizacije. U planu je izgradnja objekta za edukaciju, zabavu i sportske aktivnosti na prostoru nekadašnje kuće Velikog brata, kao i zatvoreni bazen.

Sudeći po komentarima na portalima koji su vest preneli, najava da bi Pionirski grad mogao biti rehabilitovan i vraćen prvobitnoj nameni, mnoge je obradovala. Ponajviše nekadašnje pionire koji su danas roditelji, bake i deke, mališana koje bi rado slali na jedno takvo mesto. Verovatno svesno želeći da probude nostalgiju kod takvih, gradski čelnici su pri raspisivanju poslednjeg tendera za obnovu ovog kompleksa naglasili da žele od njega da naprave ono što je nekada bio - dečiji kamp za povremeni boravak radi obrazovanja i rekreacije i to sa strogom kontrolom ulaza i izlaza.

Budućnost

Kako su nam rekli u upravi SRC Pionirski grad, iako ne žele u velikoj meri da otkrivaju planove vezano za buduće aktivnosti i strategiju transformacije Pionirskog grada, nadaju se da će rekonstrukcijom postojećih objekata i izgradnjom novih uspeti da povrate negdašnji sjaj objekta i interesovanje omladinaca:

„U celosti će biti rekonstruisana centralna zgrada, kuhinja će biti opremljena u skladu sa hasap (HACCP) standardima, dok će opremanje nastavnih i sportsko-rekreativnih jedinica savremenim sredstvima za edukaciju omogućiti kvalitetan i sadržajan kako jednodnevni tako i višednevni boravak budućih posetilaca.“

Na pitanje da li će osavremenjavanje samog prostora pratiti i osavremenjavanje vaspitno-obrazovnih i sportsko rekreativnih sadržaja rečeno nam je da su planirane i brojne inovacije sa tim u vezi:

„Sadržaji u okviru Pionirskog grada biće osavremenjeni i usklađeni sa potrebama današnjih generacija školske dece. Planirani sadržaji bi trebalo da im omoguće kvalitetan razvoj fizičkih i motornih veština, ali i da podstaknu dečiju maštu kao i da probude njihovo interesovanje za prirodne i društvene nauke, kao i razne sportove.“

Kada se očekuje realizacija svih ovih planova u SRC Pionirski grad nisu bili u mogućnosti da nam odgovore, dok u Gradskoj upravi nismo uspeli da dobijemo konkretan odgovor na to pitanje osim informacije da je sa tim u vezi teško dati objektivnu procenu s obzirom na trenutnu situaciju sa pandemijom korona virusa, kao i zbog dugih procedura usvajanja Urbanističkog projekta i Studije opravdanosti, te dobijanja svih neophodnih dozvola i saglasnosti na koje projektant nema uticaj. Sa tim u vezi je i postavljen relativno dugačak rok od 420 dana samo za izradu tehničke dokumentacije.

U skladu sa tim, konkretnije informacije u vezi sa budućnošću Pionirskog grada i njegovom obnovom možemo očekivati tek krajem 2021. godine. Ostaje nam, uz to, da se nadamo da će sa druge strane, pre nego Pionirski grad doživi vraćanje svog punog sjaja, Država Srbija i njeno Ministarstvo za obrazovanje krenuti u osavremenjavanje školskog sistema i njegovo eventualno usklađivanje sa evropskim standardima koji veliki akcenat stavljaju na vanškolsku nastavu i kulturne programe koje škole na Zapadu uglavnom kreiraju u saradnji sa civilnim sektorom, kako bi današnja deca uzrasta od 7 do 15 godina zaista i imala značajnu edukativno vaspitnu korist od jednog takvog objekta.

Fotografije: Zvanična Facebook strana Pionirskog grada