Srpske umetnice koje su "drmale" svetsku scenu (2. deo)

Pored Nadežde Petrović, Milene Pavlović Barili i Marine Abramović, o kojima smo već pisali, Srbija je u poslednjih 100 i kusur godina svetskoj sceni ponudila i druge umetnice najvišeg kalibra.

Iako su se mnoge borile sa patrijarhatom, te su počeci njihovog stvaralaštva obeleženi nerazumevanjem i neprihvatanjem, ove žene bile su istrajne u svom talentu. Pored Olje Ivanjicki, čija dela obitavaju u mnogim svetskim galerijama, saznajte koje su žene obeležile prošli vek kao uticajne umetnice.

Izbor je napravila istoričarka umetnosti Jovana Dinić, koja nam je pojasnila zašto su baš ove žene bile značajne umetnice.

Začetnica plenerizma na našim prostorima koja je učila mlade slikare

Beta Vukanović, čije je devojačko prezime bilo Bahmajer, iako rođena u nemačkom gradu Bambergu 1872. godine, ostavila je veliki pečat u srpskoj kulturi - pre svega umetnosti. Korene svog umetničkog majstorstva stekla je u ateljeu Antona Ažbea u Minhenu (isto kao i Nadežda Petrović), gde je i upoznala svog budućeg muža - hercegovca Ristu Vukanovića.

Došavši u Srbiju 1899. njih dvoje uz dozvolu Ministarstva prosvete, nasleđuju prvu srpsko-crtačku školu slovačkog slikara i pedagoga Kirila Kutlika, i upravo je u toj školi počeo njihov doprinos srpskoj umetnosti.

Značaj ove škole bio je u doprinosu sazrevanja mladih slikara i njihovom pripremanju za strane slikarske akademije - izdvaja istoričarka umetnosti.

Idealno tlo za napredak je bio Beograd, s obzirom da je u to vreme grad bio u tranziciji da od orijentalne varošice postane evropska prestonica. U isto vreme, evropski slikari su takođe bili u tranziciji od realizma ka impresionizmu.

Na Betu su najviše uticali francuski impresionisti, tačnije pravac zvan plenerizam - slikanje u prirodi, van ateljea. Te ideje je Beta ponela sa sobom i želela da ih proširi dalje, te je na taj način postala začetnica plenerizma u Srbiji.

Još jedan veliki doprinos ovog bračnog para je bio taj što su doneli umetnička dela u zgradu Narodne skupštine, ali i što je Beta predstavila dela velikih slikara poput Rubensa i Rembranta, čije kopije je pravila.

Kralj Milan je primetio njihov doprinos, a dela ovog bračnog para su odgovarala njegovom senzibilitetu, te bračni par vrlo brzo dobija poziv da svoje radove izloži u Dvoru. Izložba je organizovana 1900. godine.

Beta Vukanović je, takođe, osnovala Društvo srpskih umetnika "Lada", najstarije umetničko udruženje u Srbiji.

Ono što je takođe veliki Betin doprinos je njen dobrovoljan rad kao bolničarke tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata - navodi se u njenoj biografiji.

Beta je doživela duboku starost. Umrla je 1972. godine u Beogradu u 100. godini.

Jedna od prvih slikara školovanih u Parizu

Rođena Beograđanka 1889. godine, Vidosava Kovačević nakon završenog slikarskog obrazovanja u Srbiji, odlazi u Pariz na doškolavanje.

Njen slikarski razvoj kretao se od školskih pouka u stilu akademizma, preko secesijske stilizacije, rada u pleneru, svojstvenog impresionistima, do faze ekspresivnog kolorita i snažnog poteza.

Pripadala je prvoj generaciji srpskih likovnih umetnika koja je uspela da u potpunosti prevaziđe konzervativni akademizam 19. veka i bez problema korespondira sa najsavremenijim tendencijama evropske kulture.

Eminentni srpski istoričar umetnosti i likovni kritičar Lazar Trifunović za Vidosavu je rekao da je "jedan od najlepših talenata srpske moderne".

Zajedno sa bračnim parom Vukanović, Markom Muratom, Inkiostrijem i Đokom Jovanovićem predavala je u Umetničko-zanatskoj školi.

U njenom stvatanju prekinula ju je iznenadna smrt od tuberkuloze 1913, te spada u grupu slikara koje je tokom Prvog svetskog rata odneo mrak.

Ratno slikarstvo Natalije Cvetković

Učenica Bete Vukanović, rođena u Smederevu 1888. godine, koja slikarsku delatnost počinje pre svega istražujući slikarske i svetlosne elemente, odnosno plenerističko slikarstvo. Njeno ime je Natalija Cvetković.

Učeći u Minhenu, u svoju slikarsku paletu prima izrazitiji i jači kolorit (možda pod tadašnjom secesijskom i ekspresionističkom strujom).

Njen je značaj kao jedne od predstavnika novih slikarskih tendencija u srpskom likovnom životu, pre svega prihvatanju razbijanja forme putem svetlosti, impresionizma i smelijih kolorističkih eksperimenata. Od velikog značaja i njen rad na polju ratnog slikarstva.

Najviše je slikala i crtala pejzaže, portrete i figure ljudi. Priroda na njenim radovima je kao razglednica, pejzaž bez ljudi, i to gotovo po pravilu priroda koja će zauvek izgledati tako kako ju je zabeležila njena četkica. Isto važi i za građevine koje je ovekovečila. Dunav će, zar ne, uvek biti širok, nepregledan i moćan, spona između zemlje i svetlog neba kao što ga je Natalija naslikala na platnu "Sa Dunava I", a kanali Venecije uvek će biti uski, oivičeni vitkim, zbijenim palatama i natkriljeni lučnim mostovima kao što je, na primer, na platnu "Venecija II". Od ovog pravila odstupa slika "Beograd (Pogled na Savu sa srušenim mostom)" iz 1914. godine. Međutim, iako ju je zabeležila, Natalija nije dozvolila da stvarnost naruši večni poredak pejzaža: srušeni most jedva da je vidljiv i na njega skreće pažnju više naslov nego detalj sa slike - navodi se u njenoj biografiji u Politikinom zabavniku.

Za vreme Balkanskih ratova bila je dobrovoljna bolničarka i radila je pri Šestoj rezervnoj bolnici na beogradskoj Savamali.

Prvi put je izlagala 1904. godine na Prvoj jugoslovenskoj izložbi u Beogradu. Prvi svetski rat provela je u prestonici, i u tom periodu napustila je tehniku ulja na platnu i posvetila se izradi akvarela.

Inače, bila je jedan od osnivača Udruženja likovnih umetnika u Beogradu 1919. godine i članica Društva srpskih umetnika "Lada" od 1920. kada je postala sekretarka, što je bila sve do smrti 1928. godine.

Prerano stradanje velikog talenta

Rođena 1886. u patrijarhalnoj sredini, u mestu Beška, Danica Jovanović počinje da se školuje tek u 18. godini i to privatno - u Višoj srpskoj devojačkoj školi u Novom Sadu, koju pohađa od 1903. do 1907. Zahvaljujući finansijskoj podršci ljudi iz svoje okoline.

Od presudnog značaja za ovu umetnicu bilo je to što je crtanje, među ostalim predmetima, predavala mlada i ambiciozna Anđelija Sandić koja je, u inače prilično strogo i patrijarhalno vaspitanje učenica, unela nove pedagoške metode. Podršku Sandićeve Danica je imala i prilikom upisa na Umetničko-zanatsku školu u Beogradu. Školovanje je potom nastavila u Minhenu na Ženskoj slikarskoj akademiji.

Krajem marta 1914. godine Danica je završila akademiju i postala akademska slikarka sa pravom da radi kao "nastavnica crtanja i malanja".

Život Danice Jovanović se, međutim, nasilno prekida streljanjem na početku Prvog svetskog rata, kada je ova slikarka imala svega 27 godina. Po povratku iz Minhena 1914, provela je neko vreme u Novom Sadu, a onda je krenula za rodnu Bešku da se oprosti sa bratom koji je bio mobilisan. Uhapšena je 10. septembra 1914. godine i dva dana kasnije streljana sa još petoro meštana.

Ljubica Cuca Sokić - sloboda, kreativnost, pedagoški rad

Jedna od najpoznatijih među umetnicama u ovom tekstu, akademkinja Ljubica Cuca Sokić rođena je 1914. godine u Bitolju. I nju je slikanju učila Beta Vukanović, a pored nje i Ljuba Ivanović i Ivan Radović.

Ljubica Sokić je radila i izlagala u Parizu od 1936. do 1939. Po povratku iz francuske prestonice, prvi put je samostalno izlagala svoje radove 1939. u beogradskom paviljonu Cvijeta Zuzorić. Jedna je od osnivačica umetničke grupe "Desetoro". Bila je profesorka na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu od 1948. do 1972. Predavala je akvarel, pa slikarstvo, a njeni studenti bili su Ćelić, Srbinović, Otašević, Bogojević, Krsmanović i mnogi drugi.

Trudila se da učenicima da potpunu slobodu u razvijanju individualnosti, smatrajući profesuru, uz kreativni rad, najlepšim pozivom za umetnika - pisala je o slikarki istoričarka umetnosti Jelena Mežinski Milovanović.

Uz slikarstvo i pedagoški rad, Ljubica se bavila i ilustracijom knjiga. Još tokom studija crtala je dečiji strip za Pravdu, a posle rata ilustrovala je Poletarac, Zmaj, Pionir, Pionirske novine. Izradila je ilustracije za više od trideset dečijih knjiga.

Njeno slikarstvo se opisuje kao intimističko. Najpre je slikala mrtve prirode, pejzaže, figure i portrete, dok je kasnije težila uprošćavanju formi, geometrizaciji i umerenoj apstrakciji.

Konstante njene umetnosti nikada nisu poremećene, pa ni onda kada se iznenada odluči za neo bične harmonije, čak disharmonije, ili kada njeni kontrasti svetla i senki postanu žustri, kada crte nekog naslikanog lika dobiju karikaturalni vid, a ravnotežu njenih mirnih predela iznenadi neki ne očekivani obris vitkog drveta, zvonika, visokog zdanja. Sve je to viđeno u prirodi ili sačuvano u skici. u njenom ateljeu na poslednjem spratu Kolarčeve zadužbine. Na njenim slikama ništa nije ekscentrično, ali istovremeno umetnica skriva privide realnosti, nudi drugu, likovnu realnost, bez literarne metaforičnosti ili simbolike pojednostavljene vrste.

Ljubica Sokić preminula je 2009. u Beogradu.

Najbolja umetnica 20. veka - Olja Ivanjicki

Iste godine kada i Cuca Sokić, napustila nas je i Olja Ivanjicki, slikarka koja je publika izabrala za najbolju među svojim kolegama u 20. veku, veoma aktivna u društvenom životu Srbije i Evrpe.

Ova slikarka ruskog porekla imala je 99 samostalnih izložbi, a njene slike nalaze se u galerijama širom sveta, i ima ih čak oko 20.000.

Inače, ova velika umetnica rođena je u Pančevu 1931. godine kao dete ruskih emigranata, a sebe je smatrala Beograđankom i Njujorčankom.

Upisala je vajarstvo u klasi profesora Sretena Stojanovića. Diplomirala je 1955, a magistrirala 1957. godine, dok je 1962. postala prva jugoslovenska stipendistkinja Fordove fondacije za odlazak na dalje školovanje u SAD, u Rhode Island School of Design.

Šezdesetih godina je prva počela sa pop artom u Beogradu.

Olja Ivanjicki je izvodila razne performanase, slične onima koje izvodi Marina Abramović. Pronalazila je dvojnike, palila krpene lutke, insistirala na aktivnom učešću mase u izvođenju.

Bila je slikarka, ali i vajarka, poetkinja, sve u svemu, umetnica širokog opusa.

Pored zbirki poezije, izdala je nekoliko knjiga koje su najviše bile u vezi sa ljubavnim životom ili sa njenim shvatanjem umetnosti i slikarstva.

Portreti, likovi, slike androginih bića koji liče na anđele ili na lica iz apstraktnih delova ljudske podsvesti, česti su motivi na njenim radovima. Na slikama dominiraju tamne boje, sa obavezno prisutnim izvorom svetlosti, koji je prikazan jarkim, svetlim bojama.

Zajedno sa još nekoliko mladih slikara je osnovala 1953. godine "Medijalu", umetnički pokret koji je Srbiju povezao sa Evropom. Članovi grupe bili su i Miro Glavurtić, Vladimir Veličković, Kosta Bradić, Ljuba Popović, Dado Đurić, Milić od Mačve, Vladan Radovanović, Uroš Tošković, Milovan Vidak, Siniša Vuković i Svetozar Samurović.

Druge srpske umetnice 20. veka - buntovnice autentičnog iskaza

Olga Jančić, Olga Jevrić i Ana Bešlić su imale prilike da se blisko upoznaju sa radom Henrija Mura, što je značajno uticalo na njih.

Sve tri su prednjačile u apstraktim formama koje su donele revolucionarni preokret na posleratnu skulpturu, koja je još uvek bila usmerena na figuralne predstave. Svaka je na svoj način istražila slobodno polje forme, i našla autentičan iskaz. Okretanjem ka apstraktnim formama sa sublimnim asocijacijama ili potpuno lišene istih, tri skulptorke su uvele srpsku skulpturu u tokove moderne evropske skulpture.

Ljubinka Jovanović, Kosara Bokšan i Vera Božičković Popović pripadale su revolucionarnoj Zadarskoj grupi umetnika, koji su krajem četrdesetih napustili akademiju u želji da se otrgnu nametnutim doktirnama socrealizma.

Sve tri autorke nakon toga okreću se modernim evropskim pravcima poput tada popularnog enformela. Iako je buntovnički odlazak sa Akademije od strane pripadnika Zadarske grupe u našoj sredini u početku kritikovan, ispostaviće se da je to jedna od najznačajnijih epizoda na srpskoj slikarskoj sceni. Ideje i bunt ovih tada mladih umetnika, kasnije će postati inspiracija i oslonac za stvaralaštvo generacija koje su došle.